انگیزه یا شور و شوق که موتور حرکت انسان در هر کاری است یا (به قول «آنتونی رابینز» زندگی بخش و نیرو دهنده است و به زندگی معنی می‌بخشد و هیچ عظمتی بدون عظمت انگیزه به دست نمی‌آید)(1) در صورتی حاصل می‌شود که با معرفت و شناخت همراه باشد؛ آثار و فواید آن دانسته شود؛ ابزار انجام کار و توان لازم برای رسیدن به مقصد و قدرت بهره‌وری از آن را در خود احساس نماید.

هر چه موضوع و مسئله، از عظمت بیشتری برخوردار باشد و فواید آن زیادتر باشد، انگیزه و اشتیاق فزونی می‌یابد بنابر این برای ایجاد انگیزه برای تلاوت قرآن باید:

1ـ معانی و مفاهیم بلند قرآن را فهمید.

2ـ معجزات شگفت‌انگیز قرآن را در رشته‌های مختلف علمی، ادبی، عددی، غیبگویی یا پیشگویی (که در کتاب‌های قرآن پژوهی و علوم قرآنی به آن پرداخته شده) مطالعه نمود.

3ـ از تأثیرات تلاوت قرآن و تدبّر در فهم آن بر تهذیب نفس و نایل گرداندن انسان به مدارج عالی قرب الهی و باغ ملکوت ربوبی است. نیز از تأثیر تهذیب نفس بر فهم و تدبّر در قرآن و شوق تلاوت آن، عارف واصل مرحوم آیت الله بهاءالدینی (ایشان حداقل به قرائت یک جزء قرآن در هر شب مداومت داشتند) می‌گوید: مراتب فهم کتاب (خدا) به حسب مراتب تکامل انسان، به تقوا و سیر الی الله و مراتب تهذیب و مراتب کمال عقلی است. و اگر کسی بخواهد با قرآن آشنا شود، باید مرد خدا شود. کسی که مرد خدا نشده ممکن است با ترجمه و مفاهیمی آشنا شود، ولی تا وقتی که انسان حرکت الی الله نداشته باشد، یا آن حقیقتی که حقیقت مطلوب است، آشنا نمی‌شود.(2)

4ـ همنشین شدن و شرکت کردن در جلسات کسانی که با قرآن مأنوس هستند و از اقیانوس معارف قرآن لب تر کرده‌اند و لذت تلاوت آن را چشیده‌اند.

5ـ مطالعه شرح زندگانی کسانی همانند علامه طباطبایی، امام خمینی، آیت الله بهجت، آیت بهاءالدینی و حاج شیخ حسنعلی اصفهانی که در اثر تلاوت منظم و مستمر قرآن و تدبر و آشنایی با ظاهر و باطن آن، به کمالاتی لاهوتی نایل گشته‌اند و پنجره‌ای از عالم ملکوت به روی آنان باز شده است.

6ـ آشنا شدن با روایات و احادیث که در توصیف معارف قرآن و بیان ثواب‌ها و فضایل تلاوت آن وارد شده، مانند احادیث جلد چهارم اصول کافی، کتاب فضل القرآن.

7ـ آگاهی از تأثیر تلاوت قرآن در زندگی مادی و معنوی، دنیوی و اخروی.(3)

8ـ شوق و انگیزه برای تلاوت قرآن آن گاه وسیع و عمیق می‌گردد که:

أ) قلب از گناهان و زنگارها پاک گردد، چه آن که حقیقت قرآن پاک را فقط قلب‌های پاک می‌توانند احساس کنند و بفهمند: «لا یمسه الاّ المطهرون»(4)

ب) تلاوت کننده خود را هنگام تلاوت در محضر خدا ببیند، زیرا که قرائت قرآن سخن گفتن خدا با بندگانش است.

امام صادق(ع) می‌فرماید: «کسی که می‌خواهد برای تلاوت قرآن انگیزه و شوق پیدا کند، لازم است چند کار انجام دهد:

اوّل: خود را در محضر تعالی ببیند و با تمام وجودش احساس کند که قرآن کلام الهی است و خداوند دارد با او سخن می‌گوید. در این صورت (گوش قلبش شیفته شنیدن می‌شود و) خود را برای خدا خاشع می‌کند تا شیطان از او بگریزد.

دوم: آن که بدنش (از چشم و گوش و زبان و حواس و بالاخره همه وجودش) را از کارهای دیگر فارغ و خارج می‌کند و برای خواندن و تدبر نمودن در قرآن آماده نماید.

سوم: انتخاب محل خلوت برای تلاوت: اگر انسان گوشه‌ای خلوت را برگزید و از خلق و هر چیزی که موجب حواس‌پرتی می‌شود، کناره گرفت و به تلاوت پرداخت، جان و روحش با قرآن انس می‌گیرد و حلاوت و لذت گفتگو خدا با بندگان صالحش را درک می‌کند و از الطاف عظیم او به بندگانش آگاه می‌شود و آن را با جان روحش می‌چشد و از کرامات لطیفی که خداوند به این دسته بندگان اختصاص داده، بهره‌مند می‌شود.

سپس امام صادق(ع) می‌فرماید: پس هنگامی که بنده از جام مرحمت و لطف، جرعه‌ای نوشید، تا ابد سرمست و با نشاط می‌گردد و آن چنان انگیزه و اشتیاقش برای تلاوت قرآن زیاد می‌شود و فوران می‌کند که هیچ حالی را بر آن حال و هیچ زمانی را بر زمان تلاوت، ترجیح نمی‌دهد، بلکه تلاوت نسبت به هر کار و عبادتی برای او دل‌انگیزتر و لذت‌بخش‌تر می‌شود، زیرا که با تلاوت قرآن مجید، با همه وجودش احساس می‌کند بی واسطه با پروردگار خود، در مناجات و راز و نیاز است.(5)

9ـ پناه بردن به خدا از شرّ شیطان، انگیزه تلاوت را بالا می‌برد:

«هر گاه خواستی قرآن بخوانی، اوّل از شرّ شیطان رانده شده، به خدا پناه برد».(6)

امام صادق(ع) می‌فرماید: استعاذه یا پناه بردن به خدا از شر شیطان عبارت است از: تطهیر دهان از پلیدی دروغ، غیبت و تهمت یه منظور احترام به قرآن و آماده سازی دهان برای تلاوت، که در این صورت اجازه گفتگو با خداوند اخذ می‌گردد و فرد از گفتگو با خداوند به شوق و وجد می‌آید.(7)

10ـ مطالعه اعترافات غیر مسلمانان و حتی دشمنان صدر اسلام در مورد اعجاز لفظی و معنوی و علمی آ‌موزه‌های اخلاقی و معارف قرآن، باعث قوّت قلب می‌گردد و انگیزه را برای تلاوت و شناخت و تدبّر بیشتر در قرآن، زیاد می‌کند. «ویلز» نویسنده مشهور انگلیسی می‌نویسد: اسلام و قرآن، راه سعادت و آرامش و آسایش را به رایگان به جهانیان عطا نمود. تأثیری را که قرآن بزرگ و مقدس در فرهنگ و تمدن بشر گذاشت، هیچ کتابی قادر به چنین اعجاز بزرگی نبوده است. قرآن کتابی است دینی، تربیتی، اخلاقی، اجتماعی و تاریخی، با بیانی ساده و دستورهای عجیب و حیرت‌آور.(8)

قرائت قرآن در برنامه عبادی عرفا و علما

جهت آگاهی از توصیه ائمه(ع) در مورد قرائت قرآن، به کتاب اصول کافی ترجمه علامه مصطفوی، جلد چهارم مراجعه شود اما وقتی به سیره علما و عرفا مراجعه شود، قرائت یک جزء قرآن، کمترین تلاوت شبانه روز آنان بود. علامه محمدتقی مجلسی دراجازه‌ای که برای فرزندش علامه محمدباقر مجلسی صاحب کتاب بحار الانوار می‌نویسد، او را به قرائت یک جزء قرآن در هر روز توصیه می‌کند و چنان که میرزا سلیمان تنکابنی نبز در برنامه هر روز خود قرائت یک جزء قرون را داشتند.(9)

علامه طباطبایی شب‌های ماه رمضان تا صبح بیدار بود.‌ مقداری مطالعه می‌کرد و بقیه را به قرائت قرآن و دعا و نماز مشغول بود.(10) امام خمینی در هر فرصت مناسبی که پیش می‌آمد، قرآن می‌خواند. او معمولاً بعد از نماز صبح، قبل از نماز ظهر و عصر و مغرب و عشا مقید به این مستحب الهی بودند.

امام خمینی در ماه رمضان هر روز سه جزء قرآن قرائت می‌کرد.(11)

شیخ اشراق سهروردی می‌گوید: از جمله راه‌های کمال نفس، عبادت با مداومت است، همراه خواندن قرآن نماز شب.(12)

پی‌نوشت‌ها:

1ـ توان بی‌پایان، ص 30.

2ـ نردبان آسمان، اکبر اسدی، ص 48 و 47.

3ـ ر.ک: اصول کافی، ج 4ن کتاب فضل القرآن؛ چهل حدیث، امام خمینی، ص 504 ـ 497.

4ـ واقعه، (56) آیه 79.

5ـ مصباح الشریعه، ص 73؛ مستدرک الوسایل، ج 4، ص 240.

6ـ‌نحل (16) آیه 98.

7ـ بحار الانوار، ج 82، ص 43.

8ـ مختصر عمومی، ص 203؛ تاریخ قرآن، ترجمه ابوالقاسم سحاب.

9ـ رضا مختاری، سیمای فرزانگان، ج 3، ص 167 و 166.

10ـ همان، ص 163.

11ـ همان، ص 159.

12ـ همان، ص 158.