عبادات در قالب‏های گوناگون، واسطه‏های فیض الهی اند. بشر توسط عبادت مستحق پاداش می‏گردد و به خاطر گناه سزاوار عذاب می‏شود.
خداوند دارای صفات کمال است و براساس صفات کمال، فیض او بر تمام موجودات هستی و از جمله انسان نازل می‏شود. یکی از صفات خداوند، رحمت است. چون هر یک از صفات الهی از طریق اسباب و واسطه سرازیر می‏شود، صفت رحمت او نیز از راه‏های خاص بر انسان و موجودات نازل می‏شود. شب قدر یکی از مجاری فیض رحمت الهی است. در این شب خداوند رحمت خود را بر بندگان جاری نموده است، همان گونه که در بسیاری اوقات دیگر مانند ماه مبارک رمضان، اعیاد و روزهای خاصی که به عنوان "ایام الله" ذکر می‏شوند، رحمت بی شمار نازل می‏شود و یا توبه و وجود پیامبران و امامان معصوم، مجاری فیض و رحمت الهی شناخته می‌شوند.
خدا بنا به حکمت و مصلحت و از همه مهم‏تر لطف خود هر ساله چنین شبی را در مسیر انسان‏ها قرار داد تا به خود آیند و فرصت توبه کردن و جبران گناهان را داشته باشد.
انسان می‏تواند با یک عبادت خالص و توبه نصوح به درگاه الهی، تمام گناهان خود را محو نماید، همان گونه که با یک گناه می‏تواند تمام اعمال خیر را از بین ببرد. این اختصاص به شب خاصی ندارد، به همین خاطر در روایات ما در موارد دیگر مشابه این اثر بیان شده، اما همان گونه که گفتیم، شب قدر، شب رحمت خاص خداوند است. ویژگی‏های که شب قدر دارد، شب‏های دیگر ندارد، مانند نزول فرشتگان رحمت و "روح" (که فرشته بزرگ و با عظمت الهی دانسته شده است). همچنین برتری آن بر هزار ماه. به واسطه این ویژگی‌‏ها، اعمال انسان در این شب از عظمت خاصی برخوردار می‏شود.
از طرف دیگر چون رحمت الهی بی پایان است، کسی که متصل به آن شود، از فواید و برکات آن برخوردار می‏شود. یکی از فواید آن محو تمام گناهان است، چرا که رحمت نامتناهی و بی پایان می‏تواند گناهان انسان را که مطمئناً به اندازه رحمت خداوند نیست، از بین ببرد، اما چگونه انسان خالصانه بتواند با دریای بی‏پایان فیض رحمت الهی متصل شود. امور معنوی که با روح انسان اتصال یابد، چنین خاصیت شگرفی دارد.
البته آن گونه نیست که شب قدر معلوم نباشد، زیرا طبق آیات و روایات و گفتار بزرگان شب بیست و سوم به واقع نزدیک تر است.
اگر معینش نکرده‏اند، به منظور تعظیم امر آن بوده است.
از امام صادق روایت شده: تقدیر در نوزدهم و ابرام (محکم کردن) در بیست و یک و امضا در شب بیست و سوم است.(1)
در عین حال مشخص نبودن این شب به طور کامل می‏تواند رحمت و لطف دیگری از خداوند باشد که انسان بتواند در سه شب با خداوند ارتباط برقرار کرده و راز و نیاز کند و از دریای رحمت الهی هر چه بیشتر بهره‏مند باشد یا اگر در یک شب نتوانست رابطه حقیقی را برقرار کند، مأیوس نباشد و در شب‏های بعد جبران نماید، و یا این که در شب‏های اوّل، مقدمات ارتباط واقعی و حقیقی را با خداوند برقرار کرده و در شب آخر متصل به دریای با عظمت و بیکران و فیض الهی شود. در هر حال از هر طرف که نگاه کنیم، جز رحمت و لطف خداوند نیست.
بسیاری معتقدند مخفی بودن شب قدر میان شب‌های سال یا در میان شب‌های ماه مبارک رمضان‌برای این است که مردم به همه این شب‌ها اهمیت دهند، همان‌گونه که خداوند رضای خود را در میان انواع‌طاعات پنهان کرده، تا مردم به همه طاعات روی آورند و غضبش را میان معاصی پنهان کرده، تا از همه‌بپرهیزند. دوستانش را میان مردم مخفی کرده، تا همه را احترام کنند.
اجابت را میان دعاها پنهان کرده، تا به‌همه دعاها روی آورند. اسم اعظم را میان اسم‌هایش مخفی ساخته تا همه را بزرگ دارند و وقت مرگ را مخفی‌ساخته، تا در همه حال آماده باشند.(2)

پی نوشت ها:
1 . ترجمه تفسیر المیزان، ج 20، ص 769.
2 .  تفسیر نمونه، ج 27، ص 190.