راه رسیدن و تقرب به خدا

استاد مطهری (ره) می­گوید: از نظر قرآن انسان موجودی است برگزیده از طرف خداوند،‌ خلیفه و جانشین او در زمین،‌ نیمه ملکوتی و نیمه مادی، دارای فطرتی خود آشنا، آزاد، مستقل، امانتدارِ خدا و مسئول خویشتن و جهان، مسلط بر طبیعت و زمین و آسمان، وجودش از ضعف و ناتوانی آغاز می­شود و به سوی قوّت و کمال سیر می­کند و بالا می­رود اما جز در بارگاه الهی و جز با یاد او آرام نمی­گیرد. ظرفیت علمی و عملی­اش نامحدود است. (1)

از دیدگاه اسلام ارزش انسان به آن است که به هدف خلقت که قرب الهی است نائل گردد و این کمال انسان است و منظور از کمال، کمال روحی و نفسانی است چون روح اصل و مبنای هویت و شخصیت آدمی است. از نظر قرآن انسانی سعادت­مند است که به این هدف دست یابد. سعادت در گرو کسب لذّت یا قدرت بیشتر و مانند این­ها نیست.

سعادت تنها در پیوند با خدا حاصل می­شود که در قرآن از آن به عبادت تعبیر شده است: و ما خلقتُ الجن و الانس الا لیعبدون؛ جن و انس را نیافریدم جز آن که مرا بپرستند".(2) برای رسیدن به کمال نهایی،‌ ابزارهایی لازم است که عبارتند از:

1- معرفت خدا: کلید نیل به هدف نهایی معرفة الله است. بدون شناخت خداوند تقرب به او امکان پذیر نیست و از این رو امام علی(ع) می فرماید: اوّل الدّین معرفته؛ معرفت خدا سرآغاز دین است".(3)

2- تقوا: برای دستیابی به مقام شکر و نیل به اجر عظیم و احاطه بر مسائل با روشن بینی خاص و کسب موفقیت، قرآن مجید تقوا را مطرح کرده که همه این موضوعات در قرب به پروردگار مؤثر است.

3- عبادت: در حدیث قدسی آمده است: هیچ بنده­ای به عبادتی بهتر از واجبات به من نزدیک نشده است و او به وسیله نوافل به من تقرب می­جوید تا جایی که او را دوست بدارم،‌ آنگاه گوش شنوا و دیده بینا و دست توانای او خواهم بود. اگر مرا بخواند پاسخش می­دهم و چنانچه چیزی از من بخواهد ارزانی اش می­دارم".(4)

4- ترک گناه: بزرگ ترین مانع رسیدن به کمالات،‌ گناه و هوای نفس است به طوری که امام صادق(ع) می فرماید: "بین بنده و خدا هیچ پرده ای تاریک­تر و ترسناک­تر از نفس و هوی نیست و برای از بین بردن این دو وسیله­ای مانند احتیاج به خدا و خشوع برای خدا و گرسنگی در روز و بیداری در شب نیست".(5)

حذر از پیروی نفس که در راه خدا مردم افکن تر از این غول بیابانی نیست

امام صادق(ع) می­فرماید: "از هوای نفس بپرهیزید همان طوری که از دشمنانتان می­پرهیزید. هیچ چیز دشمن­تر برای مردان از پیروی هواهایشان و نتیجه زبان­هایشان نیست".(6)

بر این اساس،‌ دست­یابی به کمال، ریاضت و مجاهده با نفس می­خواهد.

بزرگان دین برای سیر و سلوک مواردی را پیشنهاد کرده­اند که مهم­ترین آن­ها عبارتند از: خودشناسی، آگاهی، تذکر، تفکر، تولی و تبری، علم به احکام، انتخاب رفیق صالح، پرهیز از گناه، توبه، انجام واجبات، انجام مستحبات و ترک مکروهات، محاسبه و مراقبه، اخلاص، مجاهدت با نفس، نظم، غنیمت شمردن فرصت­ها، خدمت به بندگان خدا، توکّل بر خدا، خوشرفتاری با مردم، زهد و قناعت.(7)

در اسلام به پاره­ای از عبادات و مستحبات بیشتر تأکید شده مانند قرائت قرآن، تهجد و شب زنده داری، انجام نوافل روزانه، راز و نیاز در دل شب، التزام به اوّل وقت در خواندن نمازهای واجب، همواره با وضو بودن، رعایت آداب و سنت­ها در عبادات، تعقیبات نماز، شرکت در نماز جمعه و جماعات، طولانی کردن قنوت و سجده­های نماز، سه روز روزه در هر ماه، زیارت اولیا، توسل به امامان، صله رحم، ذکر خدا و صلوات بر محمد و آل محمد. در احادیث آمده است: خواندن چهار آیه از آخر سوره حشر که از آیه "لو انزلنا هذا القرآن" شروع شده و تا آخر سوره به پایان می­رسد، هر روز صبح بسیار خوب است.

بهتر است در سجده شکر خوانده شود. تداوم این عمل بسیار مجرب و مفید است. صد بار لا اله الا الله و هفتاد بار استغفار پس از نماز صبح بسیار مجرّب است.(8)

در پایان یاد آور می­شویم که برای شروع در مراتب بالاتر کمال، ابتدا سعی نماید در مراتب اولیه، راسخ­تر شده و ثبات قدم بیابد و سپس برنامه معنوی زندگی خود را به تدریج آغاز کنید، ابتدا با برنامه­های سبک­تر و پائین­تر و بعد از آن که راسخ شدید و ثبات قدم یافتید به مراتب بالاتر بپردازید و سعی نمایید خود را خسته ننماید.

در روایات نیز آمده، گاهی قلب انسان رو می­کند و گاهی پشت، اگر قلب رو کرد و آماده است، خود را در راه نوافل قرار داده و اگر پشت کرده و آماده نیست، به واجبات اکتفا کنید.(9)

پی‌نوشت‌ها:

1. مجموعه آثار،‌ ج2، ص 272.

2. ذاریات (51) آیه 56.

3. نهج البلاغه، خطبه 1.

4 .اصول کافی،‌ج 4، ص 53.

5.سفینه البحار، ج 2، ص 603.

6.اصول کافی، ج 4، ص 30.

7.مهدوی کنی، اخلاق عملی، ص 44.

8.مهدوی کنی، همان، ص 341.

9. میزان الحکمه، ماده قلب، شماره 16960.